چگونه ساکشن کنیم؟ (راهنمای جامع برای تکنسین‌های اورژانس پیش‌بیمارستانی)
ساکشن یکی از مهم‌ترین اقدامات در اورژانس پیش بیمارستانی محسوب می‌شود که نقش مستقیم در باز نگه‌داشتن راه هوایی و جلوگیری از انسداد، آسپیراسیون و هیپوکسی دارد. این مقاله با هدف مرور کاربردها، اصول، تجهیزات، سایزبندی، نحوه انجام و کنترل عفونت در فرآیند ساکشن تهیه شده است.
۱. ساکشن چیست؟
ساکشن (Suction) فرایند برداشت ترشحات، خون، استفراغ و موکوس از دهان، حلق یا لوله تراشه با استفاده از دستگاه مکنده است.
هدف اصلی: حفظ راه هوایی باز و قابل تهویه (Airway Patency).
۲. ساکشن برای چه مواردی استفاده می‌شود؟
وجود ترشحات زیاد، خون، استفراغ
صدای گاروگل و انسداد جزئی راه هوایی
کاهش سطح هوشیاری و ناتوانی در پاک‌سازی خودبه‌خودی
قبل از اینتوباسیون
پاک‌سازی لوله تراشه (ETT)
پاک سازی لوله تراکئوستومی
ساکشن بیماران ترومایی با خونریزی دهانی
نوزادان و کودکان با موکوس چسبنده (با احتیاط)
۳. ساکشن برای چه بیمارانی انجام می‌شود؟
بیماران با GCS پایین
بیماران با استفراغ یا خونریزی فعال
بیماران در حین احیای قلبی–ریوی
بیماران دارای لوله تراشه و تراکئوستومی
بیماران با مشکلات تنفسی و ترشحات چسبنده
نوزادان/اطفال با انسداد موکوسی
۴. انواع دستگاه‌های ساکشن
1. ساکشن برقی (قابل حمل یا ثابت)
2. ساکشن دستی (Hand Suction)
۵. فشار استاندارد دستگاه ساکشن
گروه فشار مناسب (mmHg)
بزرگسال 100–150
کودک 80–120
نوزاد 60–80
یادآوری: فشار بیش از حد باعث آسیب مخاط و خونریزی می‌شود.
۶. سایزبندی و رنگ‌بندی سر ساکشن
کاتترهای ساکشن براساس واحد French (F) ساخته می‌شوند و دارای رنگ‌بندی استاندارد هستند.
سایزبندی + رنگ‌بندی
سایز (F) و رنگ کاربرد
5F سفید نوزاد بسیار کوچک
6F سبز نوزاد / اطفال کوچک
8F آبی اطفال
10F مشکی اطفال بزرگ / نوجوان
12F سفید / زرد بزرگسال معمولی
14F سبز تیره بزرگسال با ترشحات زیاد
16F نارنجی ترشحات چسبنده و حجیم
18F قرمز خونریزی / استفراغ حجیم
20–24F زرد / قهوه‌ای / بنفش کاربردهای حجیم (بیشتر بیمارستانی)
انتخاب سایز بر اساس سن
نوزاد: 5–6F
کودک: 8–10F
بزرگسال: 12–16F
حجم بالا: 18F و بیشتر
۷. اقدامات قبل از ساکشن
ارزیابی راه هوایی (LOOK–LISTEN–FEEL)
قرار دادن بیمار در High Fowler یا وضعیت ریکاوری
پیش‌اکسیژناسیون ۳۰–۶۰ ثانیه
آماده‌سازی تجهیزات (ساکشن، کاتتر، یانکوئر، دستکش، ماسک، عینک)
تنظیم فشار مناسب
تست مکش با انگشت
۸. مراحل صحیح ساکشن
A. ساکشن دهانی/حلقی (Oropharyngeal)
1. وارد کردن یانکوئر بدون مکش
2. فعال کردن مکش به هنگام خروج
3. مدت زمان هر بار ساکشن: حداکثر ۱۵ ثانیه
4. در صورت ترشحات زیاد، تکرار با اکسیژن‌دهی بین دفعات
B. ساکشن لوله تراشه (ETT Suction)
1. ۱۰۰٪ اکسیژن ۳۰–۶۰ ثانیه پیش از شروع
2. وارد کردن کاتتر تا نزدیکی کارینا
3. مکش در هنگام خروج با چرخش ملایم
4. مدت زمان: ۱۰–۱۵ ثانیه
5. تهویه مجدد بیمار
۹. اقدامات پس از ساکشن
اکسیژن‌تراپی
ارزیابی SpO₂، تنفس و صدای گاروگل
شست‌وشوی یانکوئر با آب استریل
تعویض کاتترهای یک‌بار مصرف
مستندسازی نوع و حجم ترشحات
۱۰. دفع مواد ساکشن‌شده
مخزن ساکشن = پسماند عفونی
تخلیه در کیسه زرد یا ظروف ویژه زباله عفونی
وسایل آلوده (کاتتر، دستکش) باید در پسماند عفونی دفع شود
۱۱. ضدعفونی و گندزدایی دستگاه ساکشن
شست‌وشو و ضدعفونی مخزن و شیلنگ با محلول:
هیپوکلریت سدیم ۰٫۱–۰٫۵٪
یانکوئرهای یک‌بار مصرف دور انداخته شوند
تجهیزات قابل‌استفاده مجدد پس از هر شیفت یا آلودگی شدید ضدعفونی شوند
بدنه دستگاه با گندزدای سطحی پاک شود
۱۲. عوارض احتمالی ساکشن
هیپوکسی
برادی‌کاردی (به‌ویژه در کودکان)
آریتمی
آسیب مخاط و خونریزی
برونکو اسپاسم
عفونت متقاطع در صورت رعایت نکردن بهداشت
ساکشن یک مهارت کلیدی و حیاتی در اورژانس پیش‌بیمارستانی است. انتخاب سایز مناسب کاتتر، تنظیم فشار استاندارد، رعایت پیش‌اکسیژناسیون، انجام تکنیک صحیح و کنترل عفونت اساس ساکشن ایمن و مؤثر است. اجرای درست این مهارت می‌تواند از انسداد راه هوایی، آسپیراسیون، کاهش اکسیژن و عوارض تهدیدکننده حیات جلوگیری کند.